KALENDARIUM WRZESIEŃ

Jessye Norman (ur. 15 września 1945 w Auguście, zm. 30 września 2019 w Nowym Jorku) – amerykańska śpiewaczka, sopran dramatyczny. Urodziła się 15 września 1945 w Auguście w stanie Georgia w rodzinie afroamerykańskiej jako córka Silasa Normana, agenta ubezpieczeniowego, i Janie Norman (King), nauczycielki i gospodyni domowej. Rodzice interesowali się muzyką, ojciec śpiewał w chórze kościelnym w Mount Calvary Baptist Church, matka była pianistką-amatorką. Jessye Norman wraz z czworgiem rodzeństwa od wczesnego dzieciństwa pobierała lekcje gry na fortepianie. Rodzice, w burzliwych czasach ruchu na rzecz praw obywatelskich, nie tylko wspierali zainteresowania artystyczne córki, ale też wpajali dzieciom poczucie odpowiedzialności społecznej i zamiłowanie do ciężkiej pracy. Od dzieciństwa często śpiewała publicznie, np. w kościelnym chórze (w wieku siedmiu lat zajęła trzecie miejsce w kościelnym konkursie). Wychowywała się w tradycyjnej atmosferze afroamerykańskiego Południa (wraz z jego kulturą muzyczną) – rodzina była żywo religijna, według własnych wspomnień Norman religijność do dziś odgrywa znaczną rolę w jej życiu. Od dzieciństwa słuchała muzyki operowej (transmisje radiowe z Metropolitan Opera), jazzowej i bluesowej; gdy miała dziesięć lat, ogromne wrażenie wywarło na niej nagranie Rapsodii na alt Johannesa Brahmsa z Marian Anderson (Marian Anderson, a także Leontyne Price, stanowią dla Jessye Norman autorytety osobiste). W 1963 ukończyła z wyróżnieniem szkołę średnią, Lucy Craft Laney High School w Auguście. Początkowo nie rozważała jednak podjęcia studiów muzycznych, pragnąc zostać lekarzem. W wieku 16 lat, zachęcona przez nauczycielkę gry na fortepianie, wzięła jednak udział w konkursie wokalnym w Filadelfii (Marian Anderson Award), dzięki któremu (choć nie zdobyła nagrody) została zauważona i uzyskała stypendium, co skłoniło ją do podjęcia studiów wokalistycznych. Studiowała w Howard University w Waszyngtonie pod kierunkiem Carolyn Grant – studia ukończyła cum laude. Po ukończeniu Howard University, latem 1967 kontynuowała naukę w Peabody Conservatory w Baltimore pod kierunkiem Alice Duschak. Następnie w University of Michigan, gdzie do jej nauczycieli należeli Pierre Bernac i Elizabeth Mannion; tam w 1968 uzyskała tytuł magistra. Pierre Bernac, francuski baryton, był znawcą problematyki interpretacji pieśni – pod jego kierunkiem Jessye Norman zbudowała szeroki repertuar obejmujący dzieła wielu kompozytorów. W 1968 została laureatką prestiżowego konkursu Internationaler Musikwettbewerb der ARD w Monachium, zwracając na siebie uwagę krytyków – dzięki czemu uzyskała trzyletni kontrakt w berlińskiej Deutsche Oper. Tam też zadebiutowała – 12 grudnia 1969 jako Elżbieta w Tannhäuserze (tę trudną rolę wykonywała jako zaledwie 24-letnia śpiewaczka, odnosząc przy tym znaczny sukces). Początkowo występowała jedynie w Europie, jak wiele młodych śpiewaczek amerykańskich tamtych czasów: jej europejska kariera rozwijała się jednak wyjątkowo szybko, w ciągu samych tylko lat 70. Norman zdobyła znaczną popularność, występując na najbardziej znanych festiwalach i koncertach oraz gromadząc wiele entuzjastycznych recenzji. W Berlinie występowała także jako hrabina Almaviva (Wesele Figara), Elza (Lohengrin), Aida oraz w innych rolach. W 1971 wystąpiła na Maggio Musicale we Florencji jako Selika (Afrykanka), w 1972 debiutowała w La Scali jako Aida, następnie wystąpiła w The Royal Opera House jako Kassandra (Trojanie, 1972) i Elżbieta (1973). Wielokrotnie – w Deutsche Oper, Covent Garden, w Stuttgarcie (1982), na festiwalu w Aix-en-Provence, w Wiedniu (1985) oraz w wielu innych teatrach operowych – wykonywała rolę Ariadny ( Ariadna na Naksos), jedną z najbardziej cenionych w jej karierze. W 1972 powróciła na krótko do Stanów Zjednoczonych, wykonując (w wersji koncertowej, pod batutą Jamesa Levine’a) w Hollywood Bowl partię Aidy. W latach 1975–1980, ze względu na potrzebę dalszego rozwoju wokalnego, zaniechała występów w spektaklach operowych, ograniczając się do koncertów i recitali; zamieszkała wtedy na stałe w Londynie. W Ameryce debiutowała w spektaklu operowym dopiero w 1982 w Filadelfii, jako Dydona (Dydona i Eneasz) i Jokasta (Król Edyp). We wrześniu 1983 po raz pierwszy wystąpiła w Metropolitan Opera, jako Kassandra w produkcji Trojan przygotowanej na stulecie tego teatru, z transmisją w telewizji PBS. Już od pierwszych występów w ojczystym kraju stała się jedną z najbardziej popularnych wśród publiczności amerykańskiej śwpiewaczek. W 1985 odniosła w Metropolitan Opera wielki sukces jako Ariadna. Z Metropolitan Opera związała się odtąd na wiele lat, odtwarzając (nie licząc recitali i koncertów) role Ariadny (w 22 przedstawieniach), Elżbiety, Jokasty, Dydony, Judyty (Zamek Sinobrodego), madame Lidoine (Dialogi karmelitanek), Zyglindy (Walkiria, 1990), Kundry (Parsifal, 1991), Emilii Marty (Sprawa Makropulos, 1996). W Metropolitan Opera wykonywała także monodram Erwartung Schönberga (1988, także w 1995 w Hamburgu): . W 1990 zadebiutowała w Chicago w innowacyjnej produkcji Alceście Glucka. W 1992 wystąpiła w Japonii na Festiwalu Matsumoto jako Jokasta w Królu Edypie. Do jej pozostałych ról operowych należą m.in. Rosina (La vera costanza Haydna), Armida (Haydna), Leonora (Fidelio), Euryanthe, Giulietta (Dzień panowania Verdiego), Medora (Korsarz), Carmen, Salome, w operetce zaś Piękna Helena. Nie wykonywała w całości wagnerowskich ról Izoldy i Brunhildy, istnieją jednak nagrania obszernych fragmentów, które wykonywała niekiedy także na żywo. Od końca lat 90. rzadko występowała w spektaklach operowych, nadal jednak koncertowała na całym świecie, na stałe mieszkając w Londynie. W 2000 wykonała w Carnegie Hall zamówiony specjalnie dla niej przez Judith Weir utwór woman.life.song, z tekstem Toni Morrison, Mayi Angelou i Clarissy Pinkoli Estés. W 2001 paryski Théâtre du Châtelet wystawił głośną inscenizowaną wersję Podróży zimowej Schuberta z jej udziałem. Repertuar pieśniowy, koncertowy i oratoryjny Jessye Norman, ceniony nie mniej niż jej role operowe, obejmował zwłaszcza utwory niemieckiego klasycyzmu i romantyzmu, zwracała w nim także uwagę stosunkowo duża obecność kompozytorów współczesnych. Śpiewaczka współpracowała przy nim z najwybitniejszymi dyrygentami, jak Claudio Abbado, Riccardo Muti, Colin Davis, Daniel Barenboim czy Seiji Ozawa. Bardzo szeroki repertuar pieśniowy obejmuje m.in. Wesendock-Lieder Wagnera, pieśni Gustava Mahlera, Gabriela Fauré, Henriego Duparca, Modesta Musorgskiego i innych kompozytorów rosyjskich, kantatę Gurre-Lieder Schönberga, Altenberg-Lieder Albana Berga, Vier letzte Lieder Richarda Straussa, Les nuits d'été Berlioza. Jessye Norman wykonywała także negro spirituals, afroamerykańskie pieśni chrześcijańskie – często w koncertach i nagraniach z Kathleen Battle – oraz muzykę jazzową i rozrywkową (m.in. Sacred Concerts Duke’a Ellingtona). Tak opery, jak i pozostałe utwory muzyczne wykonywane przez Jessye Norman utrwalone są w znacznym, obejmującym przeszło 70 pozycji materiale nagraniowym. Wielokrotnie występowała w czasie różnego rodzaju wydarzeń publicznych. 14 lipca 1989 odśpiewała na Placu Zgody w Paryżu Marsyliankę na dwustulecie rewolucji francuskiej, przed prezydentami Francji, Stanów Zjednoczonych i setkami tysięcy słuchaczy. W 1985, z okazji inauguracji prezydentury Ronalda Reagana (mimo niechęci, jaką żywiła do Partii Republikańskiej), wykonała pieśń ludową Simple Gifts, w 1986 wystąpiła z okazji 60. urodzin królowej Elżbiety II. W 1996 wystąpiła na ceremonii otwarcia olimpiady w Atlancie. W 1997 wystąpiła na uroczystości inauguracji prezydentury Billa Clintona. Na uroczystościach kommemoracyjnych 6 miesięcy po ataku na World Trade Cener wykonała pieśń America the Beautiful. Występowała w 1999 na zaproszenie prezydenta Billa Clintona na 50-lecie NATO, a w 2002 w Oslo na ceremonii wręczenia Pokojowej Nagrody Nobla byłemu prezydentowi Stanów Zjednoczonych Jimmy'emu Carterowi. Otrzymała kilkadziesiąt doktoratów honoris causa, m.in. Howard University, Boston Conservatory of Music i University of the South. W 1984 została komandorem francuskiego Orderu Sztuki i Literatury. W 1990 została honorowym ambasadorem ONZ. W 1997 otrzymała Kennedy Center Honors, nagrodę przyznawaną najwybitniejszym artystom amerykańskim. Rodzinne miasto Augusta nazwało jej imieniem amfiteatr w parku Riverwalk Augusta, zaś w 1999 została wprowadzona do Georgia Music Hall of Fame. Otrzymała wiele orderów i odznaczeń, m.in. Legię Honorową. Została nagrodzona pięcioma nagrodami Grammy (w tym Grammy Lifetime Achievement Award w 1996), Grand Prix National du Disque, Gramophone Award i Edison Prize.

fot. DECCA

Dawid Fiodorowicz Ojstrach (ros. Давид Фёдорович Ойстрах, ur. 30 września 1908 w Odessie, zm. 24 października 1974 w Amsterdamie) – radziecki skrzypek pochodzenia żydowskiego. Urodzony w Odessie w Imperium Rosyjskim, początkowo znany jako Dawid Kolker, przejął nazwisko po swoim ojczymie skrzypku amatorze, właścicielu sklepu w mieście. Matka Ojstracha, Isabella Stiepankowa, była również muzykiem, śpiewała w państwowej operze, gdzie często w orkiestrze można było usłyszeć jej syna. W wieku pięciu lat Dawid zaczął poważne lekcje skrzypiec i altówki u miejscowego nauczyciela Piotra Solomonowicza Stoliarskiego (uczniem tego pedagoga był również wielki Nathan Milstein, z którym Ojstrach dzielił swój pierwszy występ koncertowy w 1914). W 1923 wstąpił do Odeskiego Konserwatorium (założonego przez Witolda Maliszewskiego w 1913), gdzie studiował do 1926, tam też zagrał swój pierwszy koncert a-moll J.S. Bacha. Na jego recital dyplomowy w 1926 składały się: Chiaconna J.S. Bacha, Sonata z diabelskim trylem Tartiniego, Sonata skrzypcowa Rubinsteina i Koncert D-dur Prokofjewa. Jako solista, z jemu dedykowanym koncertem a-moll Głazunowa pod dyrekcją kompozytora, wystąpił w Kijowie w 1927. Koncert przyniósł mu w następnym roku zaproszenia na występ w Leningradzie z orkiestrą symfoniczną kierowaną przez Mikołaja Malko. Ojstrach otrzymał swoje pierwsze i jedyne wykształcenie muzyczne od pedagoga skrzypcowego Piotra Stoliarskiego. Wbrew powszechnej opinii, Ojstrach nie był urodzonym wirtuozem. W rzeczywistości zaczął od grania na altówce w orkiestrze konserwatorium. Wiele miesięcy później doszedł do poziomu solisty i zadebiutował grając koncert Bacha z orkiestrą. W ciągu następnych dwóch lat przemierzył Rosję, aby w końcu triumfalnie zadebiutować koncertem Czajkowskiego w Leningradzie. W tym samym roku zdecydował się przeprowadzić do Moskwy, gdzie dał swój pierwszy recital i gdzie spotkał Tamarę Rotarewą, pianistkę, z którą rok później wziął ślub. W 1931 urodził się ich jedyny syn Igor, który poszedł w ślady ojca i wraz z nim grywał takie utwory jak Koncert podwójny Bacha i Symfonia koncertująca Mozarta. Od 1934 został nauczycielem w Moskiewskim Konserwatorium, gdzie został mianowany profesorem w 1939. Szczególnie dobrze znane są jego wybitne wykonania koncertów Szostakowicza, ale był również wykonawcą klasycznych koncertów i utworów. Pracował z orkiestrami w Rosji, a także z muzykami w Europie i Stanach Zjednoczonych. Innym sławnym nagraniem jest koncert potrójny Beethovena na skrzypce, fortepian i wiolonczelę, wspólnie ze Światosławem Richterem i Mścisławem Rostropowiczem. Najważniejszymi zadedykowanymi mu utworami są koncert skrzypcowy Chaczaturiania i oba koncerty skrzypcowe Szostakowicza. Ojstrach zdobył międzynarodową sławę wygrywając kilka krajowych i międzynarodowych konkursów, wliczając w to Wszechrosyjski Konkurs Muzyczny w 1935. Zdobył drugą nagrodę na I Międzynarodowym Konkursie Wieniawskiego w Warszawie, ustępując tylko wyjątkowo utalentowanej 16-letniej Ginette Neveu. Jednakże w 1937 zdobył najwyższą nagrodę na Konkursie Królowej Elżbiety (wtedy konkurs Eugene Ysaÿa) w Brukseli. W tym czasie zaczęła się jego długa przyjaźń i partnerstwo z wielkim pianistą Lwem Oborinem.Podczas wojny był aktywny w Związku Radzieckim, prezentując po raz pierwszy nowe koncerty Miaskowskiego i Chaczaturiana, jak również dwie sonaty jego przyjaciela Prokofjewa. W 1942 otrzymał za to Nagrodę Stalinowską. W ostatnich latach wojny kwitła jego przyjaźń z Szostakowiczem, a kompozytor ten poświęcił mu dwa koncerty i sonatę, które miały zostać wykonane po raz pierwszy wspólnie; utwory te powiązały się stanowczo z karierą Ojstracha i pewną niechęcią państwa do niego w następnych latach. Jego kariera nie była też ciągła, na co wpłynęła polityka Związku Radzieckiego, który nie pozwalał wybitnym obywatelom na opuszczenie kraju. Kontynuował nauczanie studentów w Konserwatorium Moskiewskim, jednak gdy nazistowskie Niemcy najechały Rosję, przeszedł na linię frontu, grając dla żołnierzy i robotników w bardzo trudnych wojennych warunkach. Koniec wojny pozwolił Ojstrachowi wyjechać za granicę do krajów w bloku radzieckim, a także na zachód. Jego pierwszy zagraniczny występ, na Festiwalu Praska Wiosna, był ogromnym sukcesem. W 1951 pojawił się na Maggio Musicale Festiwal we Florencji, w 1952 zagrał w Niemczech Wschodnich z okazji obchodów śmierci Beethovena, w 1953 we Francji, 1954 w Wielkiej Brytanii i ostatecznie w 1955 pozwolono mu zwiedzić Stany Zjednoczone. Od 1959 rozpoczął drugą karierę jako dyrygent i w 1960 nagrodzono go nagrodą Lenina. Jego moskiewski debiut dyrygencki odbył się w 1962, a w 1967 założył duet ze sławnym radzieckim pianistą Światosławem Richterem. W 1968 hucznemu świętowaniu jego sześćdziesiątych urodzin towarzyszyło przedstawienie w Wielkiej Sali Konserwatorium im. Czajkowskiego w Moskwie oraz koncert pod batutą jednego z jego ulubionych dyrygentów, Giennadija Rożdiestwienskiego. Dawid Ojstrach został zaliczony i był porównywany do wielkich skrzypków jego czasów, takich jak George Enescu i Yehudi Menuhin. Przez około dziesięć lat Ojstrach grał na skrzypcach Stradivariego – Conte di Fontana rok 1702, w czerwcu 1966 wymienił je na Stradivariusa – Ex Marsick rok 1715. Był bardzo szanowanym pedagogiem, który spędził swoje olśniewające lata na wydziale Konserwatorium Moskiewskiego, wśród takich znakomitości jak Juri Jankielewicz i Boris Goldstein. Ojstrach miał pierwszy atak serca już w 1964. Kontynuował jednak pracę w szalonym tempie, stał się jednym z głównych kulturalnych ambasadorów Związku Radzieckiego, dzięki licznym koncertom na żywo i nagraniom na Zachodzie. Jednak ze strony państwa była to działalność traktowana jako źródło dewiz (sam artysta otrzymywał niemal głodowe diety), co w dużym stopniu przyczyniło się do jego śmierci. Po poprowadzeniu cyklu muzycznego na temat Brahmsa z Concertgebouw Orkiestra zmarł na atak serca w Amsterdamie w 1974. Jego ciało zostało przewiezione do Moskwy, gdzie został pochowany na cmentarzu Nowodziewiczym.

fot. https://www.brunomonsaingeon.com/FR/INTERPRETES/OISTRAKH.html