KALENDARIUM SIERPIEŃ

Roman Palester (ur. 28 grudnia 1907 w Śniatyniu, zm. 25 sierpnia 1989 w Paryżu) – polski kompozytor, od 1947 przebywający i tworzący na emigracji. Gry na fortepianie zaczął uczyć się w 1914 (w wieku lat 7). Od 1921 r. mieszkał we Lwowie, uczył się w VIII Gimnazjum im. Kazimierza Wielkiego. Należał do I Lwowskiej Drużyny Harcerskiej im. Tadeusza Kościuszki. Studiował w latach 1921–1925 w konserwatorium Polskiego Towarzystwa Muzycznego we Lwowie (w klasie fortepianu pod kierunkiem Marii Sołtys), a między 1928 a 1931 w Warszawie (kompozycja w klasie Kazimierza Sikorskiego). W międzyczasie studiował też historię sztuki na Uniwersytecie Warszawskim. Już jego wczesne utwory zdobywały nagrody: Muzyka symfoniczna (1930) – Festiwalu Międzynarodowego Towarzystwa Muzyki Współczesnej w Londynie, Wariacje na orkiestrę kameralną (1935) – I nagroda konkursu Towarzystwa Wydawniczego Muzyki Polskiej, balet Pieśń o ziemi (1937) – złoty medal na Wystawie światowej w Paryżu. Zaangażował się też w działalność w środowisku muzycznym – pełnił funkcje wiceprezesa Stowarzyszenia Kompozytorów Polskich (1937–1938) oraz był wiceprezesem Polskiego Towarzystwa Muzyki Współczesnej (od 1937). Od wczesnych lat 30. XX wieku tworzył muzykę filmową, współpracując z tak wybitnymi twórcami polskiego kina jak Józef Lejtes czy Aleksander Ford. Jego muzyka towarzyszyła sztandarowym filmom o fundamentalnym znaczeniu społecznym tamtego czasu: Młody las (1934), Róża (1936), Ludzie Wisły (1938), Dziewczęta z Nowolipek (1936). Jest również kompozytorem jednego z największych przebojów polskiej piosenki, napisanego do filmu Zabawka (1933) – Baby, ach te baby ze słowami Jerzego Nela, a wykonywanego oryginalnie przez Eugeniusza Bodo. Jego stałym partnerem był Marian Neuteich (1906–1943), kompozytor i orkiestrator – współtwórca większości partytur filmowych Palestra, zamordowany przez Niemców. Podczas II wojny światowej przebywał w Warszawie, m.in. przez 6 tygodni był więziony na Pawiaku (w 1940). Podobnie jak Witold Lutosławski utracił podczas Powstania warszawskiego większość partytur. W latach 1945–1947 był profesorem kompozycji w krakowskiej Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej, od maja do sierpnia 1945 pełnił funkcję prorektora tej uczelni. Uważany był wówczas za jednego z najwybitniejszych ówczesnych kompozytorów polskich, co potwierdzały kolejne nagrody oraz liczne wykonania jego muzyki w Polsce i za granicą. Również po zakończeniu działań wojennych komponował muzykę filmową, m.in. do najważniejszych polskich obrazów lat 40. – Ostatni etap, Ulica Graniczna, Zakazane piosenki. Z uwagi na nieprzejednaną postawę wobec socrealizmu usunięto jego nazwisko z czołówki filmu Miasto nieujarzmione (1950). Ostatnim filmem z jego muzyką, jaką mogli oglądać widzowie w okresie PRL-u, były Dwie godziny (premiera 1957) – mroczny obraz Stanisława Wohla i Jerzego Wyszomirskiego, podejmujący problem rozrachunków z czasem wojny, który cenzura przetrzymywała od roku 1946. W 1947 Roman Palester przeniósł się do Paryża jeszcze bez zamiaru emigracji. Władze polskie natarczywie namawiały go do powrotu, on odmawiał m.in. udziału w Światowym Kongresie Intelektualistów w Obronie Pokoju we Wrocławiu (1948). Wrócił na Zjazd Kompozytorów i Krytyków Muzycznych w Łagowie Lubuskim (1949), gdzie działalność polskich kompozytorów podporządkowano socrealizmowi. Palester określony jako „formalista” zdecydował się na stałą emigrację. W latach 1952–1972 mieszkał w Monachium i pracował jako kierownik działu kulturalnego polskiej sekcji Radia Wolna Europa. Po wyjeździe z Polski nazwisko i dorobek Palestra zostały usunięte z krajowych publikacji aż do roku 1977, gdy Związek Kompozytorów Polskich doprowadził do uchylenia zapisu cenzury. Kompozytor odwiedził Polskę tylko raz w 1983, gdy wykonywano w Krakowie jego Hymnus pro gratiarum Actione. Kolejna wizyta (w 1987, na 80. rocznicę urodzin) nie doszła do skutku z powodu złego stanu zdrowia kompozytora, który zmarł dwa lata później. Pochowany został na cmentarzu Les Champeaux w Montmorency. Palester komponował utwory orkiestralne (symfonie, koncerty), kameralne (kwartety i tria smyczkowe), sceniczne, wokalno-instrumentalne, wokalne - solowe, a także kantaty, muzykę fortepianową, teatralną, filmową i radiową. Romana Palestra początkowo znajdowała się pod wpływem Strawinskiego, Szymanowskiego i Hindemitha, później jednak znalazł własną estetykę i odrębny styl. Kompozycje Palestra cechuje indywidualny język harmoniczno-brzmieniowy i częste stosowanie techniki polifonicznej. Korzystając z techniki serializmu powracał też kompozytor do muzyki czysto tonalnej.

Leonard Bernstein (ur. 25 sierpnia 1918 w Lawrence, zm. 14 października 1990 w Nowym Jorku) – amerykański kompozytor, pianista i dyrygent.

Rodzice Bernsteina byli pochodzenia rosyjsko-żydowskiego. Jego matką była Jennie Resnick, natomiast ojcem - Samuel Joseph, przedsiębiorca (produkty do pielęgnacji włosów dla kobiet) oraz uczony talmudysta.

Bernstein komponował muzykę symfoniczną, kameralną, baletową, filmową i musicale dla Broadwayu. W swej twórczości wykorzystywał szeroko folklor amerykański (pieśni kowbojskie, tańce meksykańskie, jazz). W karierze pomogło mu dwóch artystów: grecki dyrygent Dimitri Mitropoulos i nowojorski kompozytor Aaron Copland (z którymi łączyły go romanse). Droga do kariery stanęła przed Bernsteinem otworem w 1943 roku, kiedy musiał on zastąpić na podium chorego Brunona Waltera na koncercie w nowojorskiej sali Carnegie Hall.

Prowadził programy popularyzatorskie w telewizji, pisał książki i felietony. Przez cały okres swojej kariery na amerykańskiej scenie muzycznej był stale „rozdarty” między obowiązkami dyrygenckimi a osobistym zamiłowaniem do kompozycji.

Był dyrektorem artystycznym najsłynniejszych amerykańskich orkiestr, a nawet teatrów operowych z Metropolitan Opera na czele. Pisywał piosenki, między innymi dla Franka Sinatry.

Rok przed śmiercią, 1 września 1989 roku, Bernstein dyrygował w Warszawie podczas koncertu poświęconego 50-ej rocznicy wybuchu II wojny światowej. Wykonał "Uwerturę Nr 3 Leonora" autorstwa Ludwiga van Beethovena oraz swój własny utwór "Chichester Psalms" z udziałem m.in. Poznańskiego Chóru Chłopięcego i Męskiego prowadzonego przez prof. Stefana Stuligrosza. W koncercie występowali między innymi: Barbara Hendricks, Liv Ullmann, Marek Drewnowski, Krzysztof Penderecki, Hermann Prey. Na widowni znajdował się Prezydent Polski Lech Wałęsa.

Odznaczony Krzyżem Komandorskim I Klasy Odznaki Honorowej za Zasługi dla Republiki Austrii (1970), chilijskim Orderem Bernardo O’Higginsa (1964), Orderem Lwa Finlandii w stopniu Komandora (1965), meksykańskim Orderem Orła Azteckiego (1982), francuską Legią Honorową (Kawaler 1968, Oficer 1978, Komandor 1985), Krzyżem Komandorskim Orderu Zasługi Republiki Federalnej Niemiec (1987), Kawaler Krzyża Wielkiego Orderu Zasługi Republiki Włoskiej (1989).

W 1985 roku, na pięć lat przed śmiercią Bernsteina, przyznano mu Grammy Lifetime Achievement Award. Przed śmiercią Bernsteina, a także później, uhonorowano go 16 nagrodami Grammy.

Zmarł w swoim apartamencie na nowojorskim Manhattanie w wieku 72 lat. Przyczyną jego śmierci było nowotwór płuc.

Życie prywatne

Wiele źródeł (w tym znajomi Bernsteina) uznaje go za osobę homoseksualną. Sam Bernstein określał siebie jako „pół mężczyznę, pół kobietę”. W latach 1951–1978 jego żoną była Felicia Montealegre Cohn, z którą miał trójkę dzieci: córki Jamie Anne Marię (ur. 1952) i Ninę Marię Felicię (ur. 1962) oraz syna Alexandra Serge’a Leonarda (ur. 1955).

Twórczość

Do najważniejszych prac Bernsteina należą: balety – Fancy Free (1944), Facsimile – Choreographic Essay for Orchestra (1946), musicale dla Broadwayu – On the Town (1944), Trouble in Tahiti (1952), Wonderful Town (1953), West Side Story (1957), symfonie – Jeremiah (1942), Kaddish (1963), a także operetka Kandyd (1956).