KALENDARIUM LUTY

Iannis Xenakis (też Yannis, Ioannis) (gr. Γιάννης Ξενάκης, ur. 29 maja 1922 w Braile w Rumunii, zm. 4 lutego 2001 w Paryżu) – francuski kompozytor, teoretyk muzyki i architekt greckiego pochodzenia. Wynalazca i pionier muzyki stochastycznej. W swojej twórczości stosował modelowanie matematyczne, dążył do formalizacji muzyki. W wieku 10 lat rozpoczął naukę w brytyjskiej szkole z internatem na greckiej wyspie Spetses, gdzie m.in. poznawał muzykę klasyczną, bizantyjską muzykę liturgiczną oraz grecką muzykę ludową. W 1938 zamieszkał w Atenach, gdzie uczył się prywatnie analizy muzycznej, harmonii i kontrapunktu u Aristotle Koundourova. W 1940 rozpoczął studia na Politechnice Ateńskiej, wielokrotnie przerywane z powodu działań wojennych; ostatecznie w 1946 otrzymał dyplom inżyniera budownictwa lądowego. W Paryżu od 1949 Xenakis uzupełniał swoją edukację muzyczną, początkowo u Arthura Honeggera i Dariusa Milhauda, jednak zrezygnował ponieważ żaden z nich nie odpowiadał jego osobowości twórczej[6][8]. W latach 1951–1953 uczęszczał na zajęcia z analizy muzycznej u Oliviera Messiaena w Paryskim Konserwatorium[4][6]. Poznał tam awangardowych kompozytorów młodej generacji, m.in. Jeana Barraquégo, Karlheinza Stockhausena, Pierre’a Bouleza i Karela Goeyvaertsa[6]. W latach 1955–1966 był wielokrotnie zapraszany przez Hermanna Scherchena do jego studia w Gravesano, gdzie spotkał muzyków i ekspertów elektroakustyki, w tym Maxa Mathewsa, pioniera elektronicznej muzyki komputerowe. W latach 1957–1962 pracował w kierowanej przez Pierre’a Schaeffera GRM (Groupe de Recherches Musicales), gdzie zrealizował swoje wczesne prace elektroakustyczne. Od 1962 komputer stał się jego nieodłącznym narzędziem w procesie tworzenia muzyki[4]. Aby rozszerzyć wspomagane komputerowo badania nad naturą dźwięku utworzył w 1966 EMAMu (Equipe de Mathématique et Automatique Musicales), przekształconą w 1972 w CEMAMu (Centre d’Etudes de Mathématique et Automatique Musicales), od 2000 CCMIX (Center for the Composition of Music Iannis Xenakis). Xenakis jeździł po całym świecie prezentując swoje utwory na koncertach i festiwalach; wygłaszał wykłady i prelekcje na sympozjach, pisał artykuły, w których wyjaśniał zasady rządzące jego kolejnymi kompozycjami[6]. Często gościł w Polsce – prowadził kursy dla młodych kompozytorów w Kazimierzu Dolnym, współpracował z polskmi orkiestrami, dyrygentami i artystami (m.in. z Elżbietą Chojnacką, która była prawykonawcą wszystkich pięciu jego utworów na klawesyn), wielokrotnie uczestniczył w koncertach festiwalu Warszawska Jesień, na którym m.in. dwa z jego dzieł miały swoje prawykonania: Oophaa (17 września 1989) oraz Mnamas Xapin Witoldowi Lutoslavskiemu (21 września 1994)[9]. W latach 1967–1972 Xenakis wykładał na Uniwersytecie Indiany w Bloomington, gdzie prowadził także Center for Mathematical and Automated Music (CMAM). W latach 1972–1989 był profesorem wizytującym na Sorbonie w zakresie sztuk wizualnych i nauk o sztuce. W 1976 obronił tam pracę doktorską.

Antoine Joseph Sax, zwany Adolphe (ur. 6 listopada 1814 w Dinant, zm. 4 lutego 1894 w Paryżu) – belgijski budowniczy instrumentów muzycznych, konstruktor saksofonu. W wieku 20. lat udoskonalił klarnet basowy, będący do tej pory instrumentem bardzo niestrojnym i nierównym brzmieniowo. Od tego czasu zaczął borykać się ze złymi opiniami, przeciwnościami, a nawet procesami ze strony konkurencji i muzyków, którzy powodowani zazdrością byli Saksowi niechętni. Pierwsze spory dotyczyły unowocześnionego klarnetu basowego i dopiero konfrontacja instrumentów starych i nowego spowodowała, że wynalazek został zaakceptowany. Wiosną 1841 roku Adolf Sax przeniósł się na jakiś czas do Paryża, gdzie obok uznania jako konstruktora i wynalazcy spotkała go zawiść, napady krytyków i muzyków, oszczerstwa, procesy sądowe, a nawet kradzieże. Z drugiej strony Sax miał wyjątkową zdolność robienia sobie nieprzyjaciół wynikającą z arogancji i trudnego usposobienia. Po raz pierwszy o istniejącym już saksofonie napisał Hector Berlioz 12 czerwca 1842 roku w paryskim Journal des Debats. Saksofon (fr. Le Saxophon), nazywany nazwiskiem swego wynalazcy, był instrumentem z grupy dętych drewnianych. Miał dziewiętnaście klap, co czyniło go podobnym do instrumentu ophicleide. Ustnik, w przeciwieństwie do dętych blaszanych, był podobny do ustnika klarnetu basowego. Pierwszym saksofonem był saksofon barytonowy, dopiero później, z konieczności nadania większej ruchliwości, Adolf Sax skonstruował alt, tenor i sopran. Skala pierwszego saksofonu była o siedem dźwięków większa niż późniejsze modele, które Sax przebudował ze względu na gorsze możliwości brzmieniowe najwyższych dźwięków prototypu. Wkrótce po premierze pierwszego saksofonu, Adolf Sax zademonstrował swoje instrumenty w Konserwatorium Paryskim, gdzie słuchali go znani wówczas muzycy i kompozytorzy: Auber (sławny kompozytor La Muette de Portici – opery wykonywanej w Brukseli 21 września 1830, będącej sygnałem dla rewolucji belgijskiej), Halévy, Habeneck, Monnais i inni, którzy chwalili go za nowatorstwo i muzykalność. Po sukcesie prezentacji Sax otworzył warsztat w Paryżu przy ulicy Saint Georges 10, gdzie zabrał się energicznie do pracy, nader często jednak popadając w konflikty z zatrudnianymi rzemieślnikami. Na siedemnastego i dwudziestego pierwszego czerwca przypadają daty pierwszych francuskich patentów saksofonowych. Wiosną 1843 roku Sax rozpoczął produkcję instrumentów blaszanych z nowym mechanizmem obrotowym zamiast tłokowego.