KALENDARIUM STYCZEŃ

Samuel Osborne Barber II (ur. 9 marca 1910 w West Chester w Pensylwanii, zm. 23 stycznia 1981 w Nowym Jorku) – amerykański kompozytor. Zaczął komponować już w wieku 7 lat. Studiował w Filadelfii i w Rzymie. Komponował opery, muzykę symfoniczną i kameralną. Jako nastolatek poznał Giana Carla Menottiego, który stał się jego partnerem życiowym, z którym obok relacji osobistych łączyły go również zawodowe. W swej twórczości potrafił w harmonijny sposób połączyć wiele różnych gatunków muzycznych, takich jak jazz czy muzyka okresu romantyzmu. Był laureatem wielu nagród.

Władysław Marcjan Mikołaj Żeleński (ur. 6 lipca 1837 w Grodkowicach, zm. 23 stycznia 1921 w Krakowie) – polski kompozytor, pedagog, organizator życia muzycznego. Żeleński był jednym z głównych przedstawicieli neoromantyzmu w muzyce polskiej, najwybitniejszym po Stanisławie Moniuszce twórcą oper i pieśni. Komponował też utwory instrumentalne – orkiestrowe, kameralne, na instrumenty solowe i z towarzyszeniem orkiestry. Na jego estetykę twórczą największy wpływ miała muzyka Mendelssohna i Schumanna, później także Moniuszki i Smetany. Spośród kompozytorów dramatu operowego najwyżej cenił Glucka. Znikome są natomiast związki jego muzyki z twórczością Chopina, co wynikało z obawy przed zbytnim poddaniem się jego wpływom. Od lat 80. ideałem stała się dlań muzyka Brahmsa, podziwiał dzieła Dvořáka i Czajkowskiego, chwalił dramat muzyczny Wagnera za ścisłość zespolenia muzyki z tekstem. Jednym ze źródeł artystycznej inspiracji była dla Żeleńskiego muzyka ludowa, po którą sięgał w poczuciu patriotycznego obowiązku. Skomponował m.in. 4 opery (Konrad Wallenrod, Goplana, Janek, Stara Baśń), utwory orkiestrowe (2 uwertury: W Tatrach i Echa leśne, 2 symfonie), Koncert fortepianowy Es-dur, Romans na wiolonczelę i orkiestrę, utwory kameralne (sekstet smyczkowy, 4 kwartety smyczkowe, kwartet fortepianowy, 2 tria fortepianowe), utwory na skrzypce i fortepian, utwory fortepianowe (w tym 2 sonaty i liczne miniatury), preludia na organy, a także liczne pieśni na głos i fortepian, inspirowane twórczością polskich poetów, m.in. Mickiewicza, Asnyka, Krasińskiego, Lenartowicza, Przerwy-Tetmajera. Skomponował też 8 pieśni do słów zaprzyjaźnionej z rodziną Żeleńskich Narcyzy Żmichowskiej, zebranych we wspólnym wydaniu Pieśni Gabryelli (Warszawa, 1897). Twórczość Żeleńskiego została w dużym stopniu zapomniana. Większość wydań jego dzieł jest dziś trudno dostępna – wiele utworów zaginęło, a współczesne wznowienia tych zachowanych są rzadkością. W polskim repertuarze koncertowym od blisko 80 lat muzykę Żeleńskiego reprezentuje jedynie uwertura W Tatrach, kilkanaście pieśni i Kwartet fortepianowy op. 61 oraz arie z oper Goplana i Janek. Za życia kompozytora jego utwory, choć cieszyły się dużym uznaniem i odnosiły sukcesy, to swoim oddziaływaniem nie wykroczyły nigdy szerzej poza granice ziem polskich, a po 1900 zostały uznane za konserwatywne i przyćmione przez kompozytorów Młodej Polski.

Teresa Gerarda Żylis-Gara (ur. 23 stycznia 1930 w Landwarowie k. Wilna, zm. 28 sierpnia 2021 w Łodzi) – polska śpiewaczka (sopran liryczny) światowej sławy, pedagog. Po II wojnie światowej razem z rodziną przeprowadziła się do Łodzi, gdzie uczyła się śpiewu, a od 1952 studiowała w WSM u Olgi Olginy. W 1953 zwyciężyła w Ogólnopolskim Konkursie Młodych Wokalistów w Warszawie. W 1956 zadebiutowała w Operze Krakowskiej jako Halka w Halce Stanisława Moniuszki. W 1960 otrzymała III nagrodę na Międzynarodowym Konkursie Muzycznym w Monachium. Następnie śpiewała w teatrach operowych w Oberhausen, Dortmundzie i Düsseldorfie. Przełomem w jej karierze były występy w Paryżu w 1966 oraz na Festiwalu Mozartowskim w Salzburgu w 1968. W 1968 występowała w londyńskiej Covent Garden, w 1969 została zaangażowana do nowojorskiej Metropolitan Opera, a w 1976 do mediolańskiej La Scali. W 1999 otrzymała tytuł profesora sztuki. Laureatka tytułów doktora honoris causa wrocławskiej Akademii Muzycznej im. K. Lipińskiego oraz Akademii Muzycznej w Łodzi. W jej repertuarze były wielkie role w operach Giuseppe Verdiego, Richarda Straussa, Giacomo Pucciniego i Wolfganga Amadeusa Mozarta. Występowała również w repertuarze pieśniarskim, m.in. popularyzowała utwory Karola Szymanowskiego. Nagrywała dla renomowanych wytwórni płytowych, takich jak: Deutsche Grammophon, EMI, Harmonia Mundi, Erato czy Polskie Nagrania „Muza”. Od 1980 mieszkała w Monako. W 2005 otrzymała Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”. W 2011 została odznaczona Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski. W 2012 otrzymała Order Oficerski Legii Honorowej Republiki Francuskiej. Została też wyróżniona tytułem honorowej obywatelki Łodzi (2020). Zmarła 28 sierpnia 2021 w Łodzi w wieku 91 lat. Została pochowana 10 września 2021 w alei zasłużonych na cmentarzu komunalnym Doły w Łodzi.

Muzio Clementi (ur. 23 stycznia 1752 w Rzymie, zm. 10 marca 1832 w Evesham) – włoski pianista-wirtuoz i kompozytor. Przez 62 lata (od 1770) mieszkał i tworzył w Londynie, gdzie był współwłaścicielem fabryki fortepianów, w której wynaleziono i wprowadzono wiele ulepszeń w mechanice tych instrumentów. W latach 1777–1780 był kapelmistrzem i klawesynistą opery włoskiej w Londynie. Był znakomitym pedagogiem. Jego uczniami byli m.in. Johann Baptist Cramer i John Field, twórca romantycznego nokturnu fortepianowego. Aktywnie propagował muzykę dawną, m.in. włoską – w latach 1811–1815 wydał kilkutomowe "Clementi's Selection of Practical Harmony, for the Organ or Piano-forte; Containing Voluntaries, Fugues, Canons & Other Pieces...", zawierające liczne dzieła kompozytorów dawnych, wówczas zapomnianych, takich jak Alessandro Scarlatti czy Johann Ernst Eberlin. W tymże zbiorze Clementi po raz pierwszy w historii wydał Piéce d'Orgue [Fantazję G-dur] BWV 572 Johanna Sebastiana Bacha. Jako pianista-wirtuoz koncertował w całej Europie oraz w Rosji. Znany jest przebieg jego konkursowego spotkania z Mozartem przy pianoforte (fortepianie) w wiedeńskim pałacu cesarskim. Z usłyszanej wówczas sonaty B-dur Mozart później zapożyczył główny temat, wykorzystując go w uwerturze do "Czarodziejskiego Fletu". Clementi komponował głównie utwory fortepianowe oraz symfoniczne, w tym ok. 110 sonat (ostatnia – "Didone Abbandonata", op. 50 nr 3, 1821 – jest jednym z arcydzieł wczesnego romantyzmu), przy czym wywarł olbrzymi wpływ na rozwój tego gatunku. Ludwig van Beethoven w wielu przypadkach wzorował się na osiągnięciach kompozytorskich i pianistycznych Clementiego i podziwiał je. Clementi z kolei, jako że był właścicielem wydawnictwa muzycznego, zamówił u Beethovena jego słynny koncert skrzypcowy D-dur (op. 61) oraz VII Symfonię. W swoich utworach Clementi ewoluował od późno-włoskiego klawesynowego klasycyzmu (pierwsze zbiory sonat), poprzez sentymentalizm, aż do wczesnego romantyzmu, zawsze jednak nasyconego polifonią (liczne wykorzystanie imitacji w przetworzeniach sonatowych). Oparł się pokusie modnego wówczas stylu brillant, reprezentowanego przez Carla Czernego, Johanna Nepomuka Hummla, Ignaza Moschelesa, Sigismunda Thalberga, Carla Marii von Webera i młodego Fryderyka Chopina. Nie komponował z zasady utworów modnych takich jak liczne wówczas wariacje na tematy operowe, brawurowe fantazje, potpourri, ronda brillant itp. Rozwijał technikę gry fortepianowej. Licznie wykorzystywał m.in. oktawowe i tercjowe przebiegi i pasaże, przez co sonaty jego są trudne do opanowania. Był znany z nowatorskiego, niezwykle obszernego wykorzystywania pedału fortepianowego. Wielkim mitem jest, że Clementi komponował prawie wyłącznie muzykę dydaktyczną. Jego słynne do dzisiaj Sonatiny są tak naprawdę marginalną pozycją w całej twórczości. Dziełem całego życia Clementiego był obszerny zbiór utworów "Gradus ad Parnassum or The Art of Playing on the Piano Forte" ("Stopień do Parnasu, czyli sztuka gry na fortepianie"), op. 44 (1816–1826), zawierający w sobie 100 kompozycji o różnym charakterze: allegra sonatowe, toccaty, adagia, kanony i fugi, morceaux characteristiques czyli utwory nastrojowe i inne. Często układają się one w suity z kilku utworów, połączonych wspólną tonacją. Nie jest to jednak w żadnym przypadku zbiór etiud, z czym ta kolekcja jest obecnie kojarzona. W utworach z Gradus innowacyjność myślenia fortepianowego Clementiego oraz daleko sięgające pierwiosnki zwiastujące dopiero nadchodzący Romantyzm ujawniły się jeszcze bardziej, niż w sonatach. Gradus ad Parnassum jest antologią wszystkich znanych ówcześnie sposobów i tradycji gry fortepianowej. Clementi, urodzony jeszcze za życia Haendla i Scarlattiego, ale przed śmiercią obecny na koncercie Liszta, połączył sobą i swoją sztuką bardzo odległe epoki. Był on jednym z głównych napędów europejskiej historii muzyki. W XX w. twórczość Clementiego, wówczas zapomnianą, docenił i niestrudzenie propagował pianista Vladimir Horowitz, który zwykł powtarzać, że Beethovena opinia o muzyce Clementiego powinna obowiązywać nas wszystkich.