KALENDARIUM LISTOPAD

Henryk Mikołaj Górecki (ur. 6 grudnia 1933 w Czernicy, zm. 12 listopada 2010 w Katowicach) – polski kompozytor współczesnej muzyki poważnej i religijnej. Profesor i rektor Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Katowicach, wychowawca i pedagog muzyczny. Kawaler Orderu Orła Białego. Pierwszym sukcesem muzycznym było Epitafium (do słów Juliana Tuwima) zaprezentowane w 1958 na Warszawskiej Jesieni. Utwór został skomponowany na chór mieszany i zespół instrumentalny. W latach 60. XX w. Górecki wspólnie z grupą kompozytorów polskich (m.in. Krzysztof Penderecki, Kazimierz Serocki) wypracowali specyficzny typ nowoczesnej muzyki zwanej często sonoryzmem. Szczytowym osiągnięciem kompozytorskim tego okresu jego twórczości był utwór Scontri ukończony w 1960 i cykl Genesis. Kolejne zainteresowanie muzyką Góreckiego obudziła prezentacja Scontri podczas Warszawskiej Jesieni w 1960. Jest to jeden z najbardziej reprezentacyjnych utworów polskiego sonoryzmu. Tytuł, czyli „zderzenia”, można tłumaczyć jako zderzenia mas dźwiękowych. Gęstość brzmienia w tym utworze jest wyjątkowa, sięga bowiem aż 88-dźwiękowego klasteru. W tym samym roku zdobył I nagrodę w Konkursie Młodych Związków Kompozytorów Polskich (1960) za Monologhi na sopran i 3 grupy instrumentów. Nagroda ta pozwoliła mu wyjechać w pierwszą w życiu podróż zagraniczną – do Francji. W latach 1962-1963 skomponował trzy utwory pod wspólnym tytułem Genesis: Elementi per tre archi, Canti strumentali (na 15 instrumentów) i Monodram (na głos, perkusję i kontrabasy). We wszystkich tych utworach najważniejsze były zmieniające się barwy dźwiękowe, a kompozytor uważał, że taką właśnie muzykę inspiruje otoczenie współczesnego człowieka. W Refrenie (1965) kompozytor połączył dwie kontrastujące techniki: średniowieczny hoquetus z XX-wieczną dodekafonią. Utwór ten został nagrodzony w 1967 na Międzynarodowej Trybunie Kompozytorów UNESCO w Paryżu. W 1969 powstała Muzyka staropolska na instrumenty dęte blaszane i smyczki. W utworze tym kompozytor nawiązał do organum Benedicamus Domine z antyfonarza klarysek ze Starego Sącza i do pieśni Już się zmierzcha Wacława z Szamotuł. Jest to wyjątkowo statyczny utwór trwający około pół godziny. Ta cecha stała się odtąd bardzo typowa dla muzyki Góreckiego. Nastąpiła też inna zmiana – kompozytor zwrócił się ku gatunkom wokalno-instrumentalnym, do sakralnych (na ogół) tekstów. Niejednokrotnie wyraźnie nawiązuje w nich do muzyki dawnej bądź ludowej, głównie podhalańskiej, tak więc są to utwory o wyraźnej melodii i tradycyjnej, wręcz prostej harmonii, w których motywy lub frazy wielokrotnie powtarzają się. Ta cecha sprawia, że muzykę Góreckiego niejednokrotnie kojarzy się z minimalizmem, albo określa się ją mianem „nowej prostoty”. Taki właśnie charakter ma najbardziej znane dzieło Góreckiego, czyli III Symfonia zwana też Symfonią pieśni żałosnych. Zbudowana jest z trzech lamentacyjnych pieśni, z których największą uwagę zwróciła druga, w której kompozytor wykorzystał tekst zachowany na ścianie gestapowskiej katowni w Zakopanem. Wykonana została po raz pierwszy 4 kwietnia 1977 w ramach XIV Międzynarodowego Festiwalu Sztuki Współczesnej w Royan, a polskie prawykonanie miało miejsce w tym samym roku na Festiwalu Muzyki Współczesnej Warszawska Jesień. W 1992 niezwykle skuteczna akcja promocyjna sprawiła, że kompozycja ta trafiła na światowe listy przebojów, nie tylko muzyki poważnej, po nagraniu jej przez amerykańską śpiewaczkę Dawn Upshaw. Nagrań III Symfonii dokonały m.in. znakomite polskie śpiewaczki: Stefania Woytowicz oraz Zofia Kilanowicz. Górecki nieomal z dnia na dzień stał się międzynarodową sławą. W samych Stanach Zjednoczonych sprzedano 150000 płyt z nagraniem III Symfonii. Górecki stał się kompozytorem o światowej sławie. Zapraszano go do wygłaszania odczytów w Londynie, Brukseli i Nowym Jorku. 15 października 2005 w Bielsku-Białej, podczas X Festiwalu Kompozytorów Polskich, odbyła się premiera III Kwartetu smyczkowego op. 67 Pieśni śpiewają w wykonaniu amerykańskiego zespołu Kronos Quartet. Stylistycznie III Kwartet nie odbiega znacząco od swego poprzednika, jakkolwiek daje się zauważyć znaczące przesunięcie w kierunku kontemplacyjności, jedynie część trzecia – najbardziej tonalna – wprowadza element nieskomplikowanej zabawy. 23 czerwca 2013 w kościele oo. Franciszkanów w Krakowie odbyło się światowe prawykonanie 20 pieśni Henryka Mikołaja Góreckiego. Zbiór zatytułowany Z pieśni kościelnych zawiera 20 pieśni ze śpiewnika księdza Jana Siedleckiego. W jednym z wywiadów Górecki mówił: „Mam kilka niewydanych i niewykonanych cykli chóralnych. Są w rękopisach, brudnopisach. Chciałem zrobić chorał z polskich pieśni z moją harmonią. Specyficzną harmonię znalazłem do pieśni chóralnych [...] Chwalę się tym, że odkryłem melodię języka polskiego”. Skomponowany przez Henryka Mikołaja Góreckiego w 1986 roku cykl Z pieśni kościelnych nigdy nie został przez twórcę ukończony. Pomimo tego pieśni zostały wydane przez PWM. 12 kwietnia 2014 w Royal Festival Hall w Londynie odbyło się światowe prawykonanie IV Symfonii. Polskie prawykonanie miało miejsce 15 lutego 2015 w Filharmonii Łódzkiej.

Tomasz Sikorski (ur. 19 maja 1939 w Warszawie, zm. 12 listopada 1988 tamże) – polski kompozytor i pianista. Syn teoretyka i kompozytora Kazimierza Sikorskiego (1895–1986). W minimalistycznych utworach Sikorskiego materiał motywiczny, rytmiczny i harmoniczny jest z zasady bardzo skromny. Skrajny jest pod tym względem utwór Samotność dźwięków, który tworzy jeden dźwięk. Motywy są wielokrotnie i długo powtarzane. Czasem powtarzane są w stałym tempie, kiedy indziej coraz wolniej lub coraz szybciej, albo z nieregularnymi zmianami tempa. Występuje też przesuwanie faz, wynikające z różnicy tempa w jakim wykonywana jest taka sama muzyka. Na przykład w utworze Diafonia dwaj pianiści wykonują ten sam materiał dźwiękowy nierównocześnie, a ponadto mogą wstawiać pauzy w dowolnych miejscach, niezależnie od siebie. W utworze Choroba na śmierć drugi fortepian za każdym razem wchodzi nieco później niż pierwszy. W Muzyce nasłuchiwanej oba fortepiany grają w różnych tempach. Symbolem jego muzyki jest romboid, oddziałujący na różne elementy jego utworów. Po raz pierwszy pojawia się w utworze Prologues (1964). "Pojawianie się romboidu wynika z założonej przez Sikorskiego nierównomierności w każdym z elementów muzyki. Nierównomierność ta polega na starannym unikaniu bezpośredniej powtarzalności takich samych szczegółów, jak np. dwie identyczne wartości rytmiczne czy dwa identyczne zwroty melodyczne". Uważany za pierwszego polskiego minimalistę, Sikorski stał się w latach dziewięćdziesiątych postacią nieomal kultową w środowiskach młodzieży zainteresowanej nowoczesną muzyką. Specyficzną aurę wokół jego muzyki stwarzał fakt, iż inspirował się Borgesem, Kierkegaardem i filozofią egzystencjalną. Przystępność jego muzyki zwiększała tonalna harmonia, ułatwiająca kontemplowanie jego utworów.

Roman Adam Statkowski (ur. 24 grudnia 1859 w Szczypiornie, zm. 12 listopada 1925 w Warszawie) – polski kompozytor i pedagog muzyczny, profesor Konserwatorium Warszawskiego. Roman Statkowski pochodził z ziemi kaliskiej. Od 18 roku życia poznawał teoretyczną stronę muzyki. Uczył się w Warszawie pod kierunkiem Władysława Żeleńskiego, po wyjeździe którego do Krakowa (1881), podjął studia prawnicze na Uniwersytecie Warszawskim. Później kształcił się w konserwatorium muzycznym w rosyjskim Petersburgu pod kierunkiem prof. Sołowjewa. Pierwsze utwory jego autorstwa publikowano w 1884, następne w 1893. Komponował opery Filenis, Maria (do libretta opartego na poemacie Maria Antoniego Malczewskiego), pieśni, dzieła symfoniczne, utwory skrzypcowe i fortepianowe. Opera Filenis została wystawiona w Warszawie po 7 latach od powstania, dopiero gdy została wyróżniona nagrodą na międzynarodowym konkursie w Londynie w lipcu 1903. Od 1890 zamieszkiwał w Kijowie, na wsi na Wołyniu, Berlinie, Moskwie, Petersburgu. Od około 1905 był profesorem historii muzyki oraz instrumentacji w Instytucie Muzycznym w Warszawie. Jego uczniami byli Wiktor Jung, jeden z najwybitniejszych kompozytorów muzyki filmowej oraz Bolesław Szabelski, twórca śląskiej szkoły kompozytorów.

Aleksandr Porfirjewicz Borodin (ur. 31 października/ 12 listopada 1833 w Petersburgu, zm. 15 lutego/ 27 lutego 1887 tamże) – chemik rosyjski, w wolnym czasie kompozytor i muzyk. Powszechnie znany tylko jako kompozytor, nad czym wielce ubolewał. Napisał operę Kniaź Igor, trzy symfonie, kwartety smyczkowe oraz pomniejsze utwory. Należał do grupy pięciu kompozytorów rosyjskich, która przeszła do historii muzyki pod nazwą „Potężna Gromadka”.