KALENDARIUM MAJ

Milij Aleksiejewicz Bałakiriew (ros. Милий Алексеевич Балакирев; ur. 21 grudnia 1836/ 2 stycznia 1837 w Niżnym Nowogrodzie, zm. 16 maja/ 29 maja 1910 w Petersburgu) – rosyjski kompozytor, pianista, dyrygent i działacz muzyczny. Studiował na Uniwersytecie Kazańskim. W dziedzinie muzyki był samoukiem, nigdy nie ukończył żadnej szkoły muzycznej. Wraz z Borodinem, Rimskim-Korsakowem, Musorgskim oraz Cui należał do grupy kompozytorów rosyjskich XIX w. (tzw. „Potężna Gromadka”), inspirujących się muzyką ludową. Pomimo niezbyt bogatego dorobku był programowym przywódcą tej grupy. Bałakiriew był błyskotliwym pianistą i twórcą kompozycji na fortepian, a także wielkim miłośnikiem i propagatorem muzyki Fryderyka Chopina. Bałakiriew przyczynił się do wzniesienia w Żelazowej Woli pomnika Chopina, odsłoniętego 14 października 1894, uzyskując u cara Aleksandra III pozwolenie na jego realizację. Odznaczony został Orderem Świętego Stanisława II klasy (1894).

Iannis Xenakis (też Yannis, Ioannis) (gr. Γιάννης Ξενάκης, ur. 29 maja 1922 w Braile w Rumunii, zm. 4 lutego 2001 w Paryżu) – francuski kompozytor, teoretyk muzyki i architekt greckiego pochodzenia. Wynalazca i pionier muzyki stochastycznej. W swojej twórczości stosował modelowanie matematyczne, dążył do formalizacji muzyki. W wieku 10 lat rozpoczął naukę w brytyjskiej szkole z internatem na greckiej wyspie Spetses, gdzie m.in. poznawał muzykę klasyczną, bizantyjską muzykę liturgiczną oraz grecką muzykę ludową. W 1938 zamieszkał w Atenach, gdzie uczył się prywatnie analizy muzycznej, harmonii i kontrapunktu u Aristotle Koundourova. W 1940 rozpoczął studia na Politechnice Ateńskiej, wielokrotnie przerywane z powodu działań wojennych; ostatecznie w 1946 otrzymał dyplom inżyniera budownictwa lądowego. W Paryżu od 1949 Xenakis uzupełniał swoją edukację muzyczną, początkowo u Arthura Honeggera i Dariusa Milhauda, jednak zrezygnował ponieważ żaden z nich nie odpowiadał jego osobowości twórczej[6][8]. W latach 1951–1953 uczęszczał na zajęcia z analizy muzycznej u Oliviera Messiaena w Paryskim Konserwatorium[4][6]. Poznał tam awangardowych kompozytorów młodej generacji, m.in. Jeana Barraquégo, Karlheinza Stockhausena, Pierre’a Bouleza i Karela Goeyvaertsa[6]. W latach 1955–1966 był wielokrotnie zapraszany przez Hermanna Scherchena do jego studia w Gravesano, gdzie spotkał muzyków i ekspertów elektroakustyki, w tym Maxa Mathewsa, pioniera elektronicznej muzyki komputerowe. W latach 1957–1962 pracował w kierowanej przez Pierre’a Schaeffera GRM (Groupe de Recherches Musicales), gdzie zrealizował swoje wczesne prace elektroakustyczne. Od 1962 komputer stał się jego nieodłącznym narzędziem w procesie tworzenia muzyki[4]. Aby rozszerzyć wspomagane komputerowo badania nad naturą dźwięku utworzył w 1966 EMAMu (Equipe de Mathématique et Automatique Musicales), przekształconą w 1972 w CEMAMu (Centre d’Etudes de Mathématique et Automatique Musicales), od 2000 CCMIX (Center for the Composition of Music Iannis Xenakis). Xenakis jeździł po całym świecie prezentując swoje utwory na koncertach i festiwalach; wygłaszał wykłady i prelekcje na sympozjach, pisał artykuły, w których wyjaśniał zasady rządzące jego kolejnymi kompozycjami[6]. Często gościł w Polsce – prowadził kursy dla młodych kompozytorów w Kazimierzu Dolnym, współpracował z polskmi orkiestrami, dyrygentami i artystami (m.in. z Elżbietą Chojnacką, która była prawykonawcą wszystkich pięciu jego utworów na klawesyn), wielokrotnie uczestniczył w koncertach festiwalu Warszawska Jesień, na którym m.in. dwa z jego dzieł miały swoje prawykonania: Oophaa (17 września 1989) oraz Mnamas Xapin Witoldowi Lutoslavskiemu (21 września 1994)[9]. W latach 1967–1972 Xenakis wykładał na Uniwersytecie Indiany w Bloomington, gdzie prowadził także Center for Mathematical and Automated Music (CMAM). W latach 1972–1989 był profesorem wizytującym na Sorbonie w zakresie sztuk wizualnych i nauk o sztuce. W 1976 obronił tam pracę doktorską.

Isaac Manuel Francisco Albéniz (ur. 29 maja 1860 w Camprodon, zm. 18 maja 1909 w Cambo-les-Bains) – hiszpański kompozytor i pianista. Jedna z najważniejszych postaci w historii muzyki hiszpańskiej. Kompozytor, który w największym stopniu – obok Enrique Granadosa czy w mniejszym stopniu Manuela de Falli – przyczynił się do wykreowania kompozytorskiej i pianistycznej hiszpańskiej szkoły narodowej. Twórczość Albéniza jest obszerna i obejmuje gatunki od miniatur instrumentalnych po opery. Większą część jego spuścizny stanowią jednak utwory fortepianowe. Na początku drogi twórczej kompozytor niewątpliwie wzorował się na tradycji lisztowskiej, co wyraźnie można odczuć w harmonice i wirtuozerii licznych, młodzieńczych utworów. Mniej więcej od 1890, z pewnością również pod wpływem haseł Pedrella, Albéniz starał się zwracać uwagę na inspiracje pochodzące z ludowej sztuki Półwyspu Iberyjskiego. Niezwykle istotne są w końcu wpływy francuskich impresjonistów. Warto jednak zwrócić uwagę, że Albéniz mieszkał przez wiele lat w Paryżu, utrzymywał przyjacielskie kontakty z Claude’em Debussym, Maurice’em Ravelem i innymi kompozytorami francuskimi. W paryskich salonach wymieniano się pomysłami, prezentowano szkice utworów. Stąd Albéniz traktowany jest jako współtwórca francuskiego impresjonizmu. Ukoronowaniem twórczości kompozytora jest bez wątpienia suita fortepianowa Iberia, dzieło odznaczające się wyjątkowym bogactwem środków pianistycznych, w tym efektami imitującymi dźwięk gitary czy kastanietów, z popularnym utworem España. Szczególnie jednak znamienna jest kolorystyka Albéniza, późno-romantyczna nastrojowość, próba oddawania nastrojów poprzez śmiałą, swobodną od centrum tonalnego harmonię. Jako kompozytor muzyki operowej, Albéniz był znacznie bardziej powierzchowny. Poza operą Pepita Jiménez i zarzuelą San Antonio de la Florida olbrzymia część utworów Albéniza pozostaje w zapomnieniu. Powoli jednak na sale koncertowe wracają takie dzieła jak: La vega, Cantos de España (słynne dziś już Asturias) czy Suite Española. Warto zauważyć, że niezwykle popularna w repertuarze gitarowym Asturias (Legenda) z Cantos de España czy Granada ze Suite Española napisane były pierwotnie na fortepian. Albéniz bardzo lubił transkrypcje swoich utworów na gitarę i nieraz nawet pisał, że woli wersje gitarowe od oryginalnych. Podobnie ma się rzecz z orkiestrowymi utworami Albéniza, znana jest przede wszystkim Iberia w orkiestrowym opracowaniu Enrique Fernandeza-Arboza. Kompozytor ma w swoim dorobku jednak udane kompozycje napisane specjalnie na większy zespół instrumentalny, gdzie wyróżnić należy suitę Catalonia z 1899, Rapsodię española op. 70 i koncert fortepianowy op. 78. Nie istnieje żaden kompletny katalog utworów Albéniza. Usystematyzowanie dzieł hiszpańskiego twórcy byłoby jednak bardzo trudne, ponieważ olbrzymia ta spuścizna jest częściowo zaginiona.